متغیرها بر اساس نقشی که در پژوهش برعهده دارند، به چند دسته تقسیم می شوند:‌

• متغیر مستقل یا تاثیر گذار

• متغیر وابسته یا تاثیر گذار

• متغیرهای تعدیلگر

• متغیر میانجی گر

• متغیر کنترل

• متغیر مداخله گر ( مزاحم)

متغیر مستقل ؛ متغیری است که بر روی متغیر دیگر اثر می گذارد..معمولا در تحقیقات ، مطالعه محقق بر روی متغیر وابسته متمرکز می باشد.در واقع متغیر وابسته ، متغیری است که تغییرات آن وابسته به متغیر مستقل  می باشد.در واقع وقتی در پژوهشی مطرح می شود که متغیر x بر  متغیر y تاثیر می گذارد یعنی اینکه متغیر x بعنوان مستقل و متغیر y وابسته است.

متغیر تعدیل کننده  متغیر مستقلی است که نقش ثانویه دارد و محقق مایل است اثر آنرا در غرآیند آزمون فرضیه ، در کنار متغیر مستقل مطالعه کند.چنانچه محققی علاقه مند به مطالعه تاثیر متغیر x بر متغیر وابسته y  است و فکر می کند که ماهیت رابطه بین xو y بعلت وجود متغیر سومی مانند z است.بنابراین  z را می توان  بعنوان متغیر تعدیل کننده مورد تحلیل قرار داد..

همه متغیرهای موجود در یک شرایط پژوهشی یا در یک شخص را نمی توان همزمان مورد مطالعه قرار داد.گاهی اوقات متغیرهایی یافت می شوند که تاثیر برخی از آنها در تعیین رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته ، باید خنثی و ی ثابت نگاه داشته شود.این متغیرها ، متغیرهای کنترل نامیده می شود..

تمامی متغیرهای مستقل،‌وابسته،تعدیلگر و کنترل عینی و واقعی هستند و محقق می تواند آنها را مشاهده اندازه گیری و دست کاری کند.اما گاهی اوقات در تحقیق با متغیرها یی سرو کار داریم که هیچ یک از این ویژگی ها را ندارد.این متغیرها را متغیر مزاحم گویند.