متغیر تعدیلگر چیست و نحوه بررسی آن چگونه است؟
اگر جهت یا شدت رابطه ی میان متغیر مستقل و وابسته در سطوح گوناگون یک متغیر سوم، بطور قابل ملاحظه ای تغییر کند، به آن متغیر سوم متغیر تهدیلگر گفته می شود.بدین لحاظ ، متغیر تعدیلگر در یک چهار چوب تحلیل همبستگی بعنوان یک متغیر سوم تلقی می شود که همبستگی مرتبه صفر میان متغیر مستقل و وابسته را بطور معنی داری تغییر می دهد.
باورن و کنی(1986) در مقاله خود چهار حالت گوناگون از وضعیت متغیر مستقل و تعدیلگر را به شرح زیر بررسی کردند:
حالت اول: هر دو متغیر مستقل و تعدیلگر از نوع طبقه ای باشند.
حالت دوم: متغیر تعدیلگر از نوع طبقه ای و متغیر مستقل پیوسته باشد.
حالت سوم: متغیر تعدیلگر پیوسته و متغیر مستقل از نوع طبقه ای باشد.
حالت چهارم: هر دو متغیر تعدیلگر و مستقل پیوسته باشند.
✅ نحوه بررسی حالت اول
حالت اول ساده ترین نوع است.در این حالت اثر یک متغیر مستقل چند مقوله ای را بر روی متغیر وابسته، بعنوان تابعی از یک متغیر چند مقوله ای دیگر را تغییر می کند.بطور مثال، مقایسه پیشرفت تحصیلی دختران و پسران در سطوح گوناگون طبقات اجتماعی از این نوع است. روش تحلیل واریانس دو راهه برای بررسی حالت اول مناسب است.
✅ نحوه بررسی حالت دوم
در حالت دوم، متغیر تعدیلگر یک متغیر طبقه ای و متغیر مستقل پیوسته است.برای مثال ، جنسیت بعنوان یک متیر تعدیلگر ،ممکن است رابطه ی میان متغیر مستقل ( استرس) و متغیر وابسته ( سلامت روانی) را تعدیل و تغییر بدهد.
شیوه مرسوم برای بررسی نقش تعدیلگری این حالت، بررسی تفاوت همبستگی بین متغیر مستقل و وابسته در سطوح مختلف متغیر تعدیلگر می باشد. که این روش دارای معایبی بوده که آماردانان استفاده از ضرایب رگرسیونی را به جای همبستگی توصیه می کنند.
✅ نحوه بررسی حالت سوم
حالت سوم، متغیر تعدیلگر نوعا پیوسته و متغیر مستقل طبقه ای است.در این حالت باید محقق تمام دانش و تجربه نظری خود را به کار گیرد تا متغیر تعدیلگری را به چندین طبقه تقسیم نماید و مانند حالت اول در خصوص نقش تعدیلگری اظهار نظر نماید.
✅ نحوه بررسی حالت چهارم
در حالت چهارم فرض بر این است که هر دو متغیر مستقل و تعدیلگر پیوسته باشند.که معمولترین و در عین حال مهمترین حالت بررسی تقش متغیرهای تعدیلگری محسوب می شود.
در گام نخست، نمرات استاندارد متغیرهای مستقل و وابسته را محاسبه می کنیم(این عمل در نرم افزار spss براحتی قابل انجام است)
در گام دوم، نمرات استاندارد متغیر مستقل و متغیر تعدیلگر را در هم ضرب کرده و به اصطلاح جمله تعاملی را ایجاد می کنیم.
در گام سوم از رگرسیون سلسله مراتبی استفاده می شودکه در بلوگ اول متغیرهای مستقل و وابسته قرار می گیرد و در بلوک دوم جمله تعاملی وارد می شود.
اگر تاثیر جمله تعاملی بلحاظ آماری تایید گرد یعنی نقش تعدیلگری مورد تایید قرار می گیرد.پس از اینکه مشخص گردید نقش تعدیلگری متغیری در ارتباط بین دو متغیر مستقل و وابسته تایید می شود، باید متغیرهای مستقل و وابسته را به سه گروه یا طبقه با ( نمره بالا ، متوسط و پایین) تقسیم نمایید و سپس با ترسیم نمودار تعاملی این دو متغیر طبقه بندی شده، میانگین متغیر وابسته را بر روی ای نمودار مشاهده نمایید.